توسط: چشمه ها و قنات هاي چورس : بطور كلي مي توان گفت آب شيخ بلاغي كه لوله كشي شد آب قناتها هم كم شد اگر چه اين كاهش دلايل ديگري نيز دارند . بيشتر قناتهاي چورس در زير آب شيخ بلاغي حفاري شده اند ضمنا فاصله ي چاه هاي مادر يك قنات از قنات هاي ديگر بيشتر موارد ، كمتر از 50 متر بوده است . خيلي بجا خواهد بود در آينده مقدار آبدهي هر قنات ، تعداد قناتهاي داير ، باير و ديگر مؤلفه هاي اين قناتها بررسي گردد .
از مقني هاي چورس دو نفر را نام مي بريم و در آينده به بررسي و دانستن افراد معروف اين رشته خواهيم پرداخت .
نفر اول : اوستا نوروزعلي مردي تنومند و چاق و صبور از اهالي روستاي ( علي نظر ) در مسير شاهبلاغي و ماكو – نفر دوم : اوستا سيف اله محمدي مردي شيرين زبان و صبور از چورس
1- چشمه شيخ بلاغي: بنا به اقوال اسم اصلي اين چشمه ايشيخ بلاغي مي باشد ( يعني چشمه ي نور ) و اگر اين نام را قبول كنيم مي توان گفت كه در خروجي اين چشمه بطور طبيعي يك حوضچه اي وجود داشت كه آب را تا ارتفاع هفتاد سانتي متري بند آورده بود و چون ديواره هاي آن از سنگهاي آهكي و با جلاي روشن تشكيل شده بود . منظره بسيار زيبا و روشني به آن داده است . و به اين دليل به آن نام خوانده شده است . مقدار آب آن يك دست در عرف معمول محل است .
(يك دست به مقدارآبي گفته مي شود كه يك كشاورز بتواند درموقع آبياري آن را هدايت كند.)
در تابستانها و بخصوص در مواقعي كه بارندگي برف و باران كم است . مقدار آب آن به نصف كاهش مي يابد.آب آن از كوه قره تپه و كوههاي واقع در شمال غرب چورس تامين مي شود.به نظر مي آيد چشمة محمودچي چورس و چشمة مامال با اين چشمه سرو سري دارند و يا تقريبا هم زاد هستند.
چون اين چشمه در تمام فصول سال جاري بود به نوعي اكثر قنات هاي زير حوزه خود را تغذيه مي كرد و از روزي كه آب آن لوله كشي شده است در قنات هاي نزديك به آن كاهش شديد آب دهي مشاهده مي شود.
2- چشمة محمودچي چورس:
اين چشمه در منطقة محمودچي بر سطح زمين ظاهر مي شودواهالي روستاي خانقاه مالك آن مي باشند. آب آن از شيخ بلاغي كمتر است .
3- چشمة مامال :
آب آن در بهار در حدود يك سوم آب شيخ بلاغي است در حدود 13 هكتار زمين و باغ را آبياري مي كند،اين چشمه متعلق به دو برادر به نام هاي مرحومين مشهدي آقا و كربلا يي باقر بود كه فعلاً نيز در دست فرزندان ايشان است.
4- قنات حمزه بلاغي :
حمزه بلاغي يك قناتي قديمي است مادر چاه آن حدود 300 متر با مظهرآن فاصله دارد صاحبان آن مرحوم حاج اسماعيل گلمجاني و وراث مشهد عباسقلي مي باشند .
5- قنات رقيه بلاغي اردشير خان :
اولين چشمه ( مظهر ) آن در جلو خانه هاي آقايان شكور زاده ها بود و مورد استفاده همگان بود اين چشمه بعد از طي مسير از املاك آقايان ملا زاده – برادران جعفري – احمد نژاد و برادران روستايي به جلو عمارت اربابي مي رسيد و باغهاي متعددي را آبياري مي كرد
6- قنات هلال بلاغي :
مظهر آن در كوچه هلال است و خيلي قديمي است حدود 300متر با مادر چاه فاصله دارد صاحبان آن اردشير خان – قاسم جلال زاده -قاسم سليمان پور -ورثه محمد رضا جلال زاده – و آب زيادي داشت .
7- قنات كوره بلاغي :
مادر چاه آن در ته دره مامال كنده شده بود صاحبان آن برادران ذكيلي ها هستند آب چنداني نداشت و فعلا متروكه است .
8- قنات باغ ببر خان :
يك قنات در باغ ببر خان كه مادر چاه آن با مظهرش 300 متر فاصله داشت باغ خان را آبياري مي كرد .
9- چشمة باغ غلام احمدزاده :
در پل عبوري كوچه ي ملا زاده ها چشمه كوچكي باغ آقاي احمد زاده را آبياري مي كرد
10- قنات مرحوم مشهد فتحعلي و اكبر آقا ( اشرفي ها) :
از مادر چاه آن تا مظهر 400 متر فاصله است مظهر در حياط مرحوم محمود رضا زاده است
11- قنات دره بلاغي اوّل 🙁 شايد قنات احسان خان )
آب خنكي دارد در مورد خنك بودن آبها گذشتگان جمله اي به اين مضمون داشتند. بعلت خنكي آب بزحمت مي توان ده عدد سنگ برداشت .فاصله مادر چاه تا مظهر حدود 250 متر مربوط به آقايان مصيب زاده – اسعدي ها – و محمود طاهري(قبلا مال آقاي حاج علي انوري ) اين قنات در بازار بلاغي دو شاخه مي شد يك شاخه به جلو مسجد و شاخه دوم به ملك آقاي مصيب زاده مي رسيد .
12 – قنات ملا كريم :
از مادر چاه آن كه در باغ مرحوم قنبر موسي پور است تا اولين مظهر آن 200 متر فاصله است صاحبان آن آقايان موسي پورها و حاج سليمان بيك طلو عي بودند مرحوم سليمان طلوعي باغدار نمونه آذربايجان غربي بود .ومدالهاي افتخار در باغداري داشت . اما در حال حاضر يك درخت سبز در باغ ايشان پيدا نمي شود . اما درخت هاي خشك با تنه هاي بزرگ پوسيده تا چشم كار مي كند فراوان هستند . اين آب مسيري حدود 1500 متر را تا باغها طي مي كرد .
———————————————
————————————-
13- قنات اسناباد :
در بالا دست خان قبرستاني و در راه دُل كندي، آبادي كوچكي با چند خانوار وجود داشته است به نام اسناباد (شايد اصلان آباد ؟) در قبل از انقلاب عده اي از باغداران آب آن را با يك جوي به استخري كه خودشان درست كرده بودند هدايت كردند(محل استخر در نزديكي غار قلعه يا كهل ). در حال حاضر متروكه مي باشد
14- قنات برادران سلطان بيگي :
اين قنات دو مادر چاه( تره كار – آبكار ) دارد، يكي در باغ برادران اشرفي و ورثه مرحوم مشهذي نجات و ديگري در انتهاي خان قبرستاني. از تره كار تا انتهاي آن كه در جلو قرمزي مسجد مي باشد حدود 2000 متر مي شود . مظهر آن و اولين استخر آن در باغهاي صاحبان قنات در بالاي كوچه قارشقالي بوده است.
با احداث جاده چورس – قره ضيا الدين، بخش كانال سنگ چيني شده زير زميني آن از با زار تا قرمزي مسجد تخريب شد . اين كهريز علاوه بر تامين آب آشاميدني و بهداشتي محله مذكور 5 هكتار باغ و زمين زراعي را آبياري مي كرد . زمين و باغ نزديك قرمزي مسجد بنام عربشالي ناميده مي شود دليل اين نام گذاري معلوم نيست . تاريخ احداث اين قنات سال 1334هجري شمسي مي باشد . يك سال بعد از احداث، باني آن مرحوم نوراله سلطان بيگي تصميم مي گيرد براي افزايش آبدهي قنات، عمليات تازه تحويل* را در پايين قبرستان خان ادامه دهد و چون در محل چاه جديد امكان وقوع پديده بَرَنو * محتمل بود. ايشان براي سركشي و مشاهده عمليات مقني ها به داخل چاه تازه تحويل مي رود و با ريزش بخشي از چاه آسيب شديدي مي بيند.و منجر به شكستن استخوانهاي لگن وي مي شود .
مظهر ودومين استخر آن در جلو قرمزي مسجد مي باشد .
*- برنو: نفوذ آبهاي سطح زمين به لايه هاي پاييني و ديواره چاه و سست نمودن خاك
* – تازه تحويل : كندن يك يا چند چاه جديد قبل از چاه مادر براي آبيابي بيشتر
15- كهريز شيخ علي بيك :
مادر چاه اين قنات در بالاي كوچه ي قارشقالي قرار دارد مظهر آن در جلو حياط مير فتاح حسيني بود كه از طريق چند تا پله اهالي محله سيد لر از آب آن استفاده مي كردند . در ادامه آب آن توسط يك كانال سنگ چيني شده (سربندي ) ازحياطها و باغهاي مسير هدايت شده و به ابتداي كوچه مجاور قرمزي مسجد وارد مي شد در اينجا نيز با چند پله از آب آن استفاده شده ومابقي به باغات و اراضي وراث شيخ علي بيك و سلطان بيگي ها مي رسيد . در حال حاضر اين قنات متروكه است .
جا دارد در اينجا اشاره اي به نام صاحب قنات بكنيم . شيخ علي بيك مرد نيك نامي بوده است وهنوز از جوانمردي او مطالبي در ميان مردم باقي است ايشان صاحب املاك و ثروت فراواني بوده اند . و نقل است در موقع سركشي به املاك خود تا خان دگيرماني ( مرز املاك روستاي چورس ) روي زمينهاي خود حركت مي كرده است ( كنايه از زيادي املاك ). ايشان همزمان با عباس ميرزا بوده و چندين فقره ميزبان اين شاهزاده ي قاجاري بوده است . خرابه هاي خانه ي وي در شرق قرمزي مسجد هنوز هم باقي است .
16– قنات بازار بلاغي :
چاه اصلي آن در باغ آقاي حاج اسماعيل آهنگري بوده و اولين مظهر آن در باغ مرحوم حاج يوسف سلطان بيگي واقع بود مظهر دوم آن در بازار چورس، با چند پله مورد استفاده چندين محله قرار مي گرفت . اين چشمه در واقع وضو خانه ي مسجد عبد البقا ء (مسجد جامع چورس ) محسوب مي شد . صاحبان اصلي آن آقايان مرحوم حاج مير باقر و حاج مير هادي حسيني بودند اين چشمه در حال حاضر متروكه مي باشد .
17- قنات درويش بلاغي :
مظهر اين قنات در محله صلاحلو واقع است . مي شود گفت كه در گذشته مصرف مردم محله از اين قنات مهمتر از آبياري بود . آب آن بقدر ي بود كه علاوه بر مصرف مردم حدود 20 هكتار زمين و باغ را تا زمينهاي قتلگاه آبياري مي كرد و شامل 12 سهم است . در سال جاري تعميرات و لايروبي مختصري بر روي آن صورت گرفته است . شركا آن : آقايان اسعدي – حاج الهوردي(معروف به وزير ) محمود نژاد – پور محمد ها – ملا صادق – پريرو ها –
18- قنات ملا ابوالفضل :
چاه اصلي آن در حياط مرحوم ابراهيم طاهري بود و مظهر آن در حياط ميرزا جواد خان ( خانه فعلي اسماعيل)پسر حسن واقع بود و پس از عبور چندين ملك و خانه به حياط آهنگري وارد شده و با يك ناو از روي دره چورس عبور داده شده به باغات مورد استفاده مي رسيد سهام داران آن اسعدي ها سه روز – سلطان بيگي ها سه روز و نصف و آهنگري نصف روز – اين قنات در حال حاضر هم زنده اما ناو آهني آن مرده و پوسيده است .
19- قنات معروف به حاج حسن بلاغي يا حاج فتح الله يا(محمد جعفر بلاغي):
به سه نام خوانده مي شد . چاه اصلي آن در بالا دست و از حياط آقايان رسولي ها وحياط شر كت عبور مي كرده در جلو خانه آقاي بهلول رستمي ظاهر مي شد قبل از اجاده كشي چورس در جلو مظهر آن استخري وجود داشت و داخل آن استخر صدها اردك وغاز شنا مي كردند .
20- قنات سَوَر گورونمز:
از پايين باغ سهرابي تا مظهر آن حدود 700 متر مي باشد متعلق به آقاي مسعود خان اسحقي و برادران اشرفي بوده است
21- قنات برادران اشرفي در سَوَر گورونمز:
اين قنات مختص برادران اشرفي مي باشدو هنوز هم مورد استفاده است .
22- چشمة مشهور دامداماجا : اين چشمه و دره در غرب قلعه باستاني چورس واقع بوده و
باريكه آبي است كه از ارتفاعات واقع در جنوب شرق قلعة چورس بيرون مي آيد و در زير خودش مقداري باغ ميوه و چند هكتار زمين مزروعي را آبياري مي كند و مربوط به مرحوم جلال عباسلويي مي باشد. اين دره از نوع گسلي بوده و در شرق آن در منطقه اي مرطوب بنام قيه ليق كه تخته سنگهاي آهكي و گنگلومرايي آنرا پوشش داده اند و تُرشَك هاي خوشمزه ي آن در فصل بهار هر ذائقه اي را به تحريك وا مي دارد.
23- چشمة مشهور جيليك : متعلق به برادران خليل آقا طاهري و ميزا غلام طاهري هر دو فرزند مرحوم ميززا اسماعيل طاهري روحاني خوش نام منطقه بوده است .
24- قنات جيليك: همانند بالايي مربوط به مرحوم ميززا اسماعيل طاهري بوده است و باغات و زمينهاي متعلق به ايشان را آبياري مي كرد .
25- كهريز حسنعلي خان :
يكي از كهريزهاي قديمي و معروف چورس است . در تابستان محل استراحت و شناي جوانان بود
در بدنه چاه هاي اين قنات كبو ترهاي چاهي زيادي لانه مي گزيدند و در اين لانه ها تخم گذاري نموده و بجه هاي خود را بزرگ مي كردند. از بچه هاي آن دوران آنهايي كه با دل و جرات و بازيگوش بودندبه هوس گرفتن كبوتر جان خود را به خطر انداخته و در داخل چاه هاي قطور و ترسناك آن مي رفتند. از صاحبان اصلي آن
مدحت پاشا قاضي بيات مشهور به امير ارفع و اردشير خان اسحقي بودند كه بعدا در اجراي اصلاحات ارضي به مرحو مين حاج محمد علي فكري وحاج جليل طاهري انتقال يافته است. بنا به قول مرحوم حاج جليل طاهري مادر چاه آن در جلو حياط سلطان آقا اقبالي بوده است كه با اين حساب فاصله آن تا مظهر حدود دو كيلو متر خواهد بود . مرحوم حاج جليل طاهري قبل انقلاب اسلامي باني اولين چاه عميق چورس بود كه در پاي كوه سَوَر داغي به عمق 90 متر حفاري شده بود كه البته به آب چند اينچي نيز رسيده بود ولي بدلايل نبود اتحاد بين مشتركان و مشكلات فني از آن استفاده اي نشد (گفته شد كه يك نفر نا آگاهانه سنگي در آن انداخته و مسير لوله را مسدود كرده بود ( ؟ ) -مقدار فاصله مادر چاه با زمينهايي كه آبياري مي كرد 2500متر مي شود
26- قنات پسران حاج ميرعلي حسيني:
مادر چاه آن در دره غربي چورس است و در مسير خود از زمين چمن همين شخص عبور كرده و به استخر آن مي رسد آب كمي دارد .
27- قنات مشهدي اللهوردي پور رحيم: قنات بسيار قديمي و پر آب بوده است كه سابقاً مال مدحت پاشا بوده است.اين قنات حدود 20 هكتار زمين را آبياري مي كرد. متاسفانه در حال حاضر پر
از خالي است و كو همتي كه آن را آباد كند ؟ مادر چاه آن در در زمين هاي قتلگاه و مظهر آن با فاصله 600 متري از آن در كنار جاده (اورتال يولي ) واقع است .
28- قنات مشهور ببر خان:
كه به مير علي كسياني فروخته است فاصله مادر چاه واقع در زمين پور محمد تا مظهر آن 500 متر است و در دست ورثه مرحوم حاج مير علي حسيني وحاج محمود مهدي پور است .
29- قنات هلال:
كه متعلق به آقايان پور محمدها مي باشد.
30- قنات اردشير خان در دالي باغ:
31- قنات مرحوم كربلايي عباسعلي شكوري
متعلق به شخص ايشان بوده از چاه اصلي تا مظهر 250 متر فاصله بوده است .
32-قنات دره بلاغي دوّم
مسير اين آب از ابتدا تا انتها ( استخر ) حدود 600 متر است مظهر آن در پايين مستان باغي است ببرخان است. آب بعد از مظهر بصورت رو باز و جوي حركت مي كند از كنار مدرسه مولوي عبور كرده از جلو ملك مصيب زاده و محمد جعفري ها گذشته وارد استخر آن واقع در جلو باغ مرحوم اكبر عبدالله مي شود . صاحبان آن سلطان آقا اقبالي و سلطان بيگي ها مي باشد .
33- چشمه ي پوت پوت
چشمه ا ي كوچك و غير دايمي سيراب كننده بچه هايي بود كه همراه والدينشان از كنار آن رد مي شدند تا خود را به قبرستان برسانند و يا كه به گشت در دامنه ها بپردازند.
در پايين قبرستان خان در ديواره دره ي موجود در ارتفاع نيم متري از سطح بستر آن باريكه آبي در بهاران با فشار غلغل مي زد و غلغل آن موقعي كه آب شيخ بلاغي به سمت باغهاي شرق مي آمد واز چند متري بالاي پُت پُت رد مي شد بيشتر مي شد ، و اين شرح حال آخرين چشمه ي بي آب محل ما بود . ما يقين داريم با تعويض لوله هاي اصلي آب شرب روستا و افزودن آب چاه عميق حفر شده به آب شيخ بلاغي آب موجود در شبكه بيشتر از مقدار مصرف اهالي خواهد بود و اگي اين آب مازاد بر مصرف جهت آبياري باغات بار ديگر مسير قبلي خود را باز يابد و از بالاي سر چشمه ي پُت پُت بگذرد، آب آن را نيز جاري خواهد ساخت اين جا سر درد دل را با مسئولين عزيز آب و فاضلاب روستايي باز مي كنيم كه اگر مي خواهيم چورس توسعه ي پايدار داشته باشد با يد به باغات آن آبرساني كنيم و مشكلات اجرايي و يا احيانا كمي اعتبار و صرفا تامين آب شرب روستا ، باغات را از ياد ما نبرد .
به قلم علی سلطانبیگی
